Пры якіх умовах могуць расці кошты, чаму замежны капітал не панацэя для эканомікі і якая ж яна – сацыяльная справядлівасць. Пра гэта і многае іншае пагаварылі са старшынёй Федэрацыі прафсаюзаў Беларусі Міхаілам Ардой.
Аб справядлівасці
– Міхаіл Сяргеевіч, у Пасланні да народа і парламента прэзідэнт заявіў, што ў Беларусі, нягледзячы на цяжкасці, будуць прытрымлівацца сацыяльнай справядлівасці. Як гэты тэзіс разумеюць прафсаюзы?
– Сацыяльная справядлівасць-гэта фундаментальнае паняцце. І датычыцца яно абсалютна ўсіх сфер жыцця, пачынаючы ад глабальнага пытання размеркавання рэсурсаў і заканчваючы больш прыватнымі пытаннямі памеру заработнай платы і ўзроўню цэн. І трэба адзначыць, што лозунгі аб неабходнасці ўстанаўлення сацыяльнай справядлівасці пастаянна гучаць з сусветных трыбун. Але, на жаль, для многіх палітычных элітаў у свеце гэта ўсяго толькі лозунгі, з дапамогай якіх яны спрабуюць зарабіць асабістыя акуляры. А на практыцы сусветная палітыка будуецца зусім на іншых рэчах. У першую чаргу, на імкненні атрымаць выгаду.
Вось пра якую сацыяльнай справядлівасці можа ісці гаворка, калі 1% жыхароў зямлі валодае вялікімі багаццямі, чым астатнія 99%? Пры гэтым на долю звышбагатых людзей прыпадае толькі 4% ад агульнай сумы падаткаў у свеце. І гэта не закрытая інфармацыя. Гэта вядомыя факты. Але ніхто нічога ў сусветным глабальным маштабе мяняць нават не спрабуе. Любая спроба прыцягнуць уладальнікаў найбуйнейшага бізнесу да большай сацыяльнай адказнасці або праз павышэнне падаткаў, або праз усталяванне вялікіх сацыяльных гарантый для работнікаў блакуецца на корані. Па той простай прычыне, што запраўляюць палітыкай у свеце як раз прадстаўнікі гэтага самага буйнога бізнесу.
Вядома, усё гэта прыкрываецца прыгожымі лозунгамі: лібералізм, Свабода, Правы чалавека і гэтак далей. Але гэта не больш чым шырма. Вось возьмем, да прыкладу, так званыя транснацыянальныя карпарацыі. Іх уладальнікі выкарыстоўваюць любыя метады, каб павысіць сваю прыбытак і паменшыць выдаткі. Адзін з правераных спосабаў-размяшчэнне вытворчасцей у краінах, якія развіваюцца. Карпарацыі самымі рознымі спосабамі, у тым ліку палітычнымі, лабіруюць максімальна выгадныя для сябе ўмовы працы ў краінах, якія развіваюцца. Што ў выніку атрымліваецца: яны выкарыстоўваюць працоўныя рэсурсы гэтых краін, забяспечваюць мінімум сацыяльных гарантый, а прыбытак выводзяць у афшоры або атрымліваюць падатковыя вылікі ад мясцовых урадаў. А ў выпадку нейкіх непрадбачаных сітуацый-проста згортваюць вытворчасць, пакідаючы людзей і без гарантый, і без працы.
– Але ў той жа час прыцягненне інвестыцый заўсёды было важным фактарам для развіцця эканомікі любой дзяржавы…
– Безумоўна, абяцанні замежных інвестараў даць фінансаванне, укараніць нейкія тэхналогіі ў вытворчасць на першы погляд здаюцца прывабнымі. Але трэба разумець, што гэтыя інвестары ідуць не дзеля таго, каб зрабіць камусьці лепш. Яны ідуць, каб атрымаць сваю выгаду.
Таму ў Беларусі кіраўніком дзяржавы першапачаткова было вызначана: так, мы заўсёды рады бачыць інвестараў і заўсёды ідзем насустрач. Ёсць свабодныя эканамічныя зоны з выгаднымі ўмовамі. Прыходзіць. Але на пэўных умовах. У першую чаргу: каб гэта было ў інтарэсах дзяржавы і людзей, каб былі забяспечаны сацыяльныя гарантыі. І што мы бачым на практыцы? Былі прыклады, калі ўладальнікі буйнога капіталу заходзілі на наш рынак і абяцалі залатыя горы. Але як толькі ім казалі пра тое, што для прыватызацыі трэба выканаць пэўныя абавязацельствы, у першую чаргу перад працоўным калектывам, – адразу ж гублялі цікавасць. Значыць, першапачаткова яны планавалі проста выціснуць па максімуму з нашага прадпрыемства, з нашых людзей.
А ў сённяшніх умовах санкцыйнага ціску мы тым больш разумеем, што ўпор на развіццё ўласных брэндаў, уласнай вытворчасці, тэхналогій – гэта адзіна правільнае рашэнне. Так, развіваць сваё-няпроста. Гэта складаны шлях, і куды прывабней на першы погляд абяцанні транснацыянальных кампаній: «мы самі вырабім, мы самі знойдзем рынкі збыту». Але пры першых складанасцях гэтыя вытворчасці, кіраваныя невядома кім і адкуль, могуць спыніцца. І тады людзі застануцца ні з чым.
Вядома, мы не можам сказаць, што і ў нас усё ідэальна. І што мы дасягнулі той самай 100-працэнтнай сацыяльнай справядлівасці. Розныя ёсць сітуацыі, розныя ёсць наймальнікі. Ёсць, на жаль, і тыя, хто парушае працоўнае заканадаўства, хто не лічыцца з інтарэсамі людзей. Ёсць і выпадкі, калі асобныя наймальнікі выступаюць з ініцыятывамі знізіць прапісаныя на ўзроўні заканадаўства гарантыі. Маўляў, рынку патрэбна вялікая мабільнасць, Давайце дазволім звальняць чалавека за адзін дзень ці адпраўляць яго на працу да іншага наймальніка ледзь не на год. Былі ў мінулым годзе такія прапановы. Мы выступілі катэгарычна супраць і не дапусцілі нават разгляду такіх прапаноў. Як сказаў кіраўнік дзяржавы падчас Паслання беларускаму народу і парламенту, сацыяльныя гарантыі, працоўныя нормы, напрыклад, той жа самы 8-гадзінны працоўны дзень, – гэта Стогадовая народная заваёва. І яны павінны быць захаваны.
Аб выплаце зарплаты і цэнах
– Вы ўжо пачалі казаць пра санкцыі-на іх фоне многія асцерагаліся падзення даходаў. Абвалу не здарылася, але праблемы ёсць. Што паказвае прафсаюзны маніторынг своечасовасці выплаты заработнай платы?
– Мы вядзем пастаянны маніторынг у гэтай сферы на тых прадпрыемствах, дзе ёсць першасныя прафсаюзныя арганізацыі. Пазіцыя тут у нас адназначная. Задача работніка-якасна выконваць ускладзеныя на яго абавязкі па вытворчасці прадукцыі. Задача кіраўніцтва-арганізаваць эфектыўную працу прадпрыемства ў цэлым. І калі кіраўніцтва не справілася са сваімі задачамі, гэта ў любым выпадку не павінна адбівацца на працаўніку. Таму што ён выканаў усё, што ад яго патрабавалася. І кіраўніцтва, нягледзячы на ўсе складанасці, павінна выканаць свае абавязкі і разлічыцца з людзьмі.
Таму ў нас устаноўлены выразны парадак, што павінны ў такіх выпадках рабіць прафсаюзныя арганізацыі, пачынаючы ад пяршоўкі. Калі тэрмін выплат затрымліваецца хоць бы на адзін дзень, абавязкова выдаецца прадстаўленне наймальніку. Не дапамагае-ідзем далей і падлучальны мясцовыя органы ўлады, галіновае ведамства, пракуратуру. Як паказвае практыка, у большасці выпадкаў праблема вырашаецца досыць аператыўна. Напрыклад, у сакавіку каля 3 тысяч чалавек ва ўстаноўлены тэрмін не атрымалі свае сумленна заробленыя грошы. Але ўжо да пачатку красавіка ў большасці выпадкаў праблема была вырашана.
Разам з тым ёсць і асобныя арганізацыі, дзе факты затрымкі выплаты зарплаты здараюцца раз за разам. Значыць, там ёсць ужо нейкія сістэмныя пытанні. Як правіла, гэта неэфектыўна працуюць прадпрыемствы. Кіраўнік дзяржавы падкрэсліў, што сёння цягнуць далей нельга, і трэба прымаць канкрэтныя рашэнні або па падтрымцы, або па перапрафіляванні такіх прадпрыемстваў, каб вывесці іх на стабільную работу.
– Заработная плата напрамую звязана з цэнамі. Мінулай восенню ўдалося спыніць імклівы і неабгрунтаваны рост коштаў, у тым ліку дзякуючы настойлівасці прафсаюзаў. На ваш погляд, ці варта беларусам баяцца новага ўсплёску коштаў і дэфіцыту прадуктаў?
– Тыя, хто спрабуе разгайдаць сітуацыю ў краіне, прадракалі калапс рынку і павальны дэфіцыт не адзін раз. Як сёння бачым, гэтага не здарылася. І не здарыцца. Напрыклад, прадукты харчавання-мы цалкам сябе забяспечваем. У свеце толькі адзінкавыя краіны могуць сёння пахваліцца такім становішчам спраў. Калі да нас прыязджаюць замежнікі, ім агучваюць колькасць гатункаў сыру, якія выпускаюцца ў Беларусі, – больш за 200 відаў. Гэта практычна супастаўна з вытворчасцю Францыі. І якасць нашай прадукцыі гаворыць сама за сябе: на ўсіх харчовых выставах беларускія тавары разбіраюць аднымі з першых. Па тых таварах прамысловага сектара, якія не вырабляем, ідзе актыўная пераарыентацыя рынкаў. Плюс вядзецца праца па імпартазамяшчэнні.
Што тычыцца ўзроўню цэн, то тут мы заўсёды выступалі за тое, што для ўсіх удзельнікаў рынку, няхай гэта будзе нашы вытворцы або тыя, хто завозіць тавары з-за мяжы, павінны быць адзіныя выразна устаноўленыя правілы. Павінен быць баланс. Калі заработная плата работнікам налічваецца па пэўных правілах, з улікам тарыфных ставак, разрадаў і гэтак далей, то і кошты на ўсе тавары, якія чалавек купляе за сваю рэгламентаваных заработную плату, таксама павінны фармавацца па пэўных правілах.
Мінулай восенню здарыўся пэўны перакос, бо агульных правілаў для ўсіх не было. І падчас маніторынгаў, і па зваротах людзей мы бачылі проста абуральныя сітуацыі, калі цэны на асобныя тавары перапісваліся па некалькі разоў на дзень. І не таму, што гэта было абгрунтавана нейкімі эканамічнымі разлікамі, а таму, што асобныя прадаўцы імкнуліся на фоне попыту атрымаць звышпрыбытак. Але гэта ж несправядліва, калі ў грамадстве хтосьці нажываецца за кошт іншых. Таму кіраўніком дзяржавы і была падпісана Дырэктыва аб недапушчэнні росту цэн. У далейшым у развіццё гэтага дакумента была прынята пастанова ўрада № 713. Пры распрацоўцы гэтага дакумента былі ўлічаны і прапановы прафсаюзаў. Многія пытанні былі адрэгуляваны.
Аб траўматызме і асабістай адказнасці
– Ідзе пасяўная кампанія, і што турбуе – яшчэ ніводная за апошнія гады не абышлася без смяротных выпадкаў. Прычыны трагедый – як пад капірку. Ды і ў іншых галінах тэма вытворчага траўматызму застаецца актуальнай. Ці трэба прафсаюзам дзейнічаць больш жорстка, каб змяніць сітуацыю?
– Прафсаюзы праводзяць пастаянны кантроль за выкананнем на прадпрыемствах і ў арганізацыях устаноўленых нормаў па ахове працы. Таксама мы ўдзельнічаем у расследаванні смяротных і цяжкіх выпадкаў. І трэба адзначыць, што сітуацыі бываюць розныя. Чаго граху таіць, ёсць і выпадкі, калі наймальнікі спрабуюць схаваць факт вытворчай траўмы або калі спрабуюць цалкам перакласці віну на самога чалавека. Найперш, каб не выплачваць работнікам кампенсацыю. На ўзроўні галіновых пагадненняў і большасці калектыўных дагавораў у нас устаноўлена норма: калі наймальнік дапусціў гібель чалавека на вытворчасці, ён абавязаны выплаціць сям’і загінулага не менш за 10 гадавых яго заробкаў. Зразумела, гэта не верне чалавека, але прынамсі дасць магчымасць падтрымаць дзяцей, якія засталіся без карміцеля, або яго бацькоў.
Летась у арганізацыях краіны ў выніку няшчасных выпадкаў загінулі 132 чалавекі. І з практыкі сваёй працы мы бачым, што вельмі часта вытворчы траўматызм – гэта вынік нядбалага стаўлення наймальнікаў і саміх работнікаў да пытанняў аховы працы. Вось прывяду вам вельмі красамоўны прыклад. Практычна кожны год людзі вельмі сур’ёзна траўміруюцца, таму што пачынаюць рамантаваць тэхніку, не заглушыўшы пры гэтым матор. Каб выключыць такія сітуацыі, вытворцы тых жа камбайнаў сталі ўсталёўваць спецыяльную абарону: устаў чалавек з сядзення – камбайн адразу ж спыніўся. Што робяць некаторыя работнікі? Проста ламаюць гэты ахоўны механізм. І ў выніку зноў атрымліваем траўмы.
Гэта значыць вельмі многіх трагедый можна было б пазбегнуць, калі б наймальнік арганізаваў працу неабходным чынам, калі б забяспечыў жорсткі кантроль за выкананнем прапісаных правілаў і калі б самі работнікі не ігнаравалі элементарныя нормы.
Літаральна нядаўна мы сабралі прадстаўнікоў прафсаюзаў і Дзяржаўнай інспекцыі, якія адказваюць за пытанні аховы працы, каб прааналізаваць гэтыя пытанні і выпрацаваць меры, якія дазволяць знізіць вытворчы траўматызм. Ёсць дамоўленасць з Міністэрствам працы і сацыяльнай абароны аб тым, што заканадаўства ў галіне аховы працы неабходна рабіць больш жорсткімі. Адказнасць павінна быць не толькі на наймальніку, але і на працаўніку. Акрамя таго, неабходна матываваць і заахвочваць тых, хто адказна ставіцца да пытанняў аховы працы, у тым ліку і матэрыяльна. Практыка паказвае, што такі падыход таксама дае добры эфект.
Пра гістарычную памяць і патрыятызм
– У мінулы год гістарычны памяці дзякуючы садзейнічанню прафсаюзаў аблічбаваныя больш за 1200 аб’ектаў, звязаных з Вялікай Айчыннай вайной. Гэта быў новы і цікавы праект. А што прыгатавала Федэрацыя прафсаюзаў у Год міру і стварэння?
– Так, гэты праект – «сімвал адзінства» – мы рэалізавалі сумесна з «патрыётамі Беларусі». І сапраўды ён атрымаў вельмі добры водгук ва ўсіх рэгіёнах. Сёлета з саюзам моладзі (БРСМ. – Прыма. аўт.) ёсць яшчэ адна цікавая задумка: плануем у кожным абласным цэнтры стварыць вялікія муралы, прысвечаныя Году міру і стварэння. Гэта той напрамак сучаснага мастацтва, якое вельмі падабаецца моладзі. Гэта значыць, атрымліваецца такая сімвалічная сувязь розных пакаленняў: калі моладзь праз тое, што ёй цікава, пакажа нашу гісторыю, нашы дасягненні.
Акрамя таго, мы ўжо прыступілі да рэалізацыі яшчэ адной ініцыятывы пад агульнай назвай «Нашы героі». Яна прысвечана беларусам, якім было прысвоена званне Героя Савецкага Саюза. Гэта 448 чалавек. Гэта выдатныя людзі, гісторыя жыцця кожнага з іх заслугоўвае асобнага апісання. Зараз сумесна з Нацыянальнай акадэміяй навук, Музеем Вялікай Айчыннай вайны, валанцёрамі ВНУ ідзе вельмі скрупулёзная работа па зборы інфармацыі аб гэтых людзях. Падымаюцца архівы, супастаўляюцца дадзеныя. У далейшым на аснове сабранай інфармацыі мы плануем выдаць першы ў Беларусі каталог пра нашых герояў. Таксама будзе створана алея іх памяці. Над тым, як гэта будзе выглядаць, яшчэ працуем, але пастараемся, каб гэты праект быў годным жыцця і подзвігу сапраўдных патрыётаў сваёй краіны.
– Міхаіл Сяргеевіч, а што, па-вашаму думку, закладваецца ў паняцце «патрыятызм» у цэлым? І як ён выяўляецца на працоўных месцах?
– Немагчыма падзяліць: вось дома я патрыёт, а на працы – не. Ці наадварот. Гэта ў цэлым наша стаўленне да жыцця, да краіны, да людзей, якія жывуць побач, да сваёй справы.
І выяўляецца гэта ва ўсім. Ад самых элементарных рэчаў да глабальных. Запомніўся прыклад, як адзін малады чалавек казаў, што для яго – любіць беларускае: прыходзіць ён у краму, бачыць на паліцы аналагічны беларускі і замежны тавар – заўсёды возьме менавіта беларускі. Дробязь? Магчыма, але з такіх дробязяў і складаецца рэальны, а не лозунгавы патрыятызм. Калі выбіраеш сваё, роднае. Калі робіш усё, каб краіна жыла лепш. Калі якасна збіраеш той жа трактар на заводзе, таму што гэта не толькі твой заробак, але і брэнд краіны. Калі нават не дапускаеш думкі, каб атрымаць нейкую асабістую незаконную выгаду на шкоду іншым людзям і краіне. Калі ганарышся сваімі суайчыннікамі. Калі з трапятаннем слухаеш гімн сваёй дзяржавы. І, што вельмі важна, калі разумееш меру сваёй уласнай адказнасці за будучыню сваёй краіны.
Гутарыла Ядвіга Чарных
Фота Валерыя КАРТУЛЯ
Рэсурс : 1prof.by
